Αξιοποιώντας τον κινηματογράφο στη διδακτική διαδικασία: Από το Matrix στον φιλοσοφικό διάλογο

Εισηγητής-εμψυχωτής βιωματικού εργαστηρίου: Γιώργος Αποστολίδης

Δράμα, 28/11/2015

1. Εισαγωγικά

2. Λίγα θεωρητικά

3. Προβολή αποσπασμάτων της ταινίας "The Matrix"

4. Εργασία κατά ομάδες: Γενικές οδηγίες και Φύλλα εργασίας: 

• 1. Ξεκινώντας από την απορία 
• 2. Κατανοώντας τα πράγματα 
• 3. Αναζητώντας τη γνώση
• 4. Διευρύνοντας την επιστήμη 
• 5. Ανακαλύπτοντας τον νου
• 6. Αξιολογώντας την πράξη
• 7. Θαυμάζοντας το ωραίο

5. Υποστηρικτικό υλικό

6. Παρουσιάσεις

7. Αναστοχασμός

8. Αξιολόγηση

Παρουσιάσεις ομάδων

Στο 1ο Λύκειο Δράμας με την τεχνική υποστήριξη του Γρηγόρη Χρυσομαλίδη

Ομάδα 1. Ξεκινώντας από την απορία

 

Ηλίας Γεράκος

Ομάδα 2. Κατανοώντας τα πράγματα

                                     Εύη Τιμπλαλέξη               και             Σοφία Φελλαχίδου

Ομάδα 5. Ανακαλύπτοντας τον νου

Ομάδα 3. Αναζητώντας τη γνώση

Ομάδα 4. Διευρύνοντας την επιστήμη

Ομάδα 6. Αξιολογώντας την πράξη

Ομάδα 7. Θαυμάζοντας το ωραίο

Μαρία Τσομπανίδου  και

και η συνολική εικόνα

Κριτήρια Αξιολόγησης

1. Η μικροδιδασκαλία σάς έπεισε για την αξιοποίηση του κινηματογράφου στο μάθημα;
    Θετικά σημεία
    Προβληματικά σημεία
2. Τι παρατηρήσεις έχετε για την οργάνωση και διεξαγωγή της μικροδιδασκαλίας;
3. Τι θα προτείνατε για τη βελτίωση της διδακτικής πρότασης;

Άξονες αναστοχασμού

1. Κερδίζουμε, τελικά, από την χρήση μιας κινηματογραφικής ταινίας στη διδακτική της φιλοσοφίας; Και με ποιες προϋποθέσεις;
2. Με τι άλλο θα μπορούσαμε να συνδυάσουμε την προβολή κινηματογραφικών αποσπασμάτων στο μάθημά μας;
3. Ποιους στόχους επιτυγχάνουμε με την αξιοποίηση του κινηματογράφου στο μάθημα;
4. Οπτικοακουστική παιδεία/γραμματισμός: Τι είναι και πώς τον επιτυγχάνουμε;

Υποστηρικτικό υλικό

1. Εγχειρίδιο της Φιλοσοφίας 
2. Ευρετήριο ονομάτων και όρων
3. Σενάριο της ταινίας The Matrix (αγγλικά)
4. Ρόλοι-Χαρακτήρες

Ρόλοι-Χαρακτήρες

Ιστορικό πλαίσιο: Βρισκόμαστε περίπου στο έτος 2199, και η ανθρωπότητα βρίσκεται σε πόλεμο ενάντια στις ευφυείς μηχανές που δημιουργήθηκαν στις αρχές του 21ου αιώνα. Ο ουρανός καλύπτεται από παχιά σύννεφα που δημιουργήθηκαν από τους ανθρώπους σε μία προσπάθεια να κοπεί ο ανεφοδιασμός των μηχανών από την ηλιακή ενέργεια.

Matrix (Μήτρα;): ο κόσμος που υπάρχει, ένα ψευδαισθητικό εικονικό κατασκεύασμα πραγματικότητας του κόσμου όπως ήταν το 1999, που δημιούργησαν νοήμονες μηχανές και τον συντηρούν, προκειμένου να κατευνάσουν, υποτάξουν και εκμεταλλευτούν τον ανίδεο ανθρώπινο πληθυσμό. Τοποθετώντας ανθρώπους σε δεξαμενές συσσωρεύουν την θερμική ενέργεια που παράγει το σώμα τους. Στον κόσμο αυτόν γεννήθηκε και ζει ο Νίο.

Zion (Σιών): η τελευταία ανθρώπινη πόλη στον πλανήτη Γη, τελευταίο καταφύγιο των ανθρώπων βαθιά κάτω από τη γη, μετά από έναν κατακλυσμικό πυρηνικό πόλεμο ανάμεσα στον άνθρωπο και τις εξελιγμένες αισθανόμενες μηχανές. Ο πόλεμος αυτός τέλειωσε με την επικράτηση των τεχνητών μορφών ζωής.

Τόμας Άντερσον/Neo (Keanu Charles Reeves): Προγραμματιστής υπολογιστών, ζει μια μυστική ζωή ως χάκερ με το ψευδώνυμο «Νίο». Επιθυμεί να μάθει την απάντηση στην ερώτηση «τι είναι το Matrix;». Στον υπολογιστή του εμφανίζονται αινιγματικά μηνύματα και μια περιπέτεια με κυβερνητικούς πράκτορες τον οδηγεί σε μια ομάδα που καθοδηγείται από τον μυστηριώδη Μορφέα, ένα άτομο που του προσφέρει την δυνατότητα να μάθει την αλήθεια για το Matrix. Ο Νίο δέχεται και έπειτα από μια παράξενη διαδικασία ξυπνά απότομα μέσα σε μια δεξαμενή γεμάτη με υγρό. Το σώμα του είναι συνδεδεμένο με καλώδια σε έναν απέραντο μηχανικό πύργο με αμέτρητες παρόμοιες δεξαμενές που περιέχουν άλλους ανθρώπους. Σώζεται από τον Μορφέα που τον παίρνει στο σκάφος του και τον μυεί στην αντίσταση. Τελικά αντιλαμβάνεται το Μάτριξ και τον ρόλο του ως "εκλεκτός".

Ο Neo εκπαιδεύεται για να γίνει μέλος της ομάδας. Η υποδοχή στο πίσω μέρος του κρανίου, που στο παρελθόν χρησιμοποιούταν για να συνδεθεί με το Matrix, του επιτρέπει να λαμβάνει γνώσεις με υπερβολικά γρήγορο ρυθμό. Μαθαίνει πολλές πολεμικές τεχνικές (λχ kung fu) σε ένα περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας παρόμοιο με το Matrix, εντυπωσιάζοντας το πλήρωμα με την ταχύτητά του. Η περαιτέρω κατάρτιση εισάγει τον Νίο στους βασικούς κινδύνους που έχει το ίδιο το Matrix. Οι τραυματισμοί που υφίστανται εκεί μεταφέρονται και στον πραγματικό κόσμο, ενώ εάν το μυαλό του πεθάνει μέσα στο Matrix, το φυσικό σώμα του θα πεθάνει επίσης. Προειδοποιείται για την παρουσία και τον ρόλο των πρακτόρων.

Η ομάδα εισέρχεται στο Matrix και ο Νίο πηγαίνει στο διαμέρισμα της γυναίκας μάντισσας-προφήτη, η οποία πρόβλεψε την ενδεχόμενη εμφάνιση του «εκλεκτού», αλλά δεν καταφάσκει ότι ο Νίο είναι ο «εκλεκτός», ενώ προσθέτει ότι ο Μορφέας πιστεύει στον Νίο τόσο τυφλά που θα θυσιάσει τη ζωή του για να τον σώσει. Επιστρέφοντας στη ειδική τηλεφωνική γραμμή που χρησιμεύει ως ασφαλής «έξοδος» από το Matrix, η ομάδα γίνεται αντιληπτή από τους πράκτορες και τους αστυνομικούς, και ο Μορφέας συλλαμβάνεται σε μία προσπάθεια να φυγαδεύσει τον Νίο και τους υπόλοιπους. Η ομάδα είχε προδοθεί από ένα μέλος του πληρώματος, τον Cypher, ο οποίος προτίμησε την παλαιά ζωή του στο Matrix από τις δυσκολίες του πραγματικού κόσμου, και προσέγγισε τους πράκτορες για να του χορηγήσουν μόνιμη επιστροφή στο Matrix με αντάλλαγμα τον Μορφέα. Η προδοσία έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο όλων των μελών του πληρώματος εκτός από τον Νίο, την Τρίνιτυ, τον Τανκ και τον Μορφέα, ο οποίος φυλακίζεται σε ένα κυβερνητικό κτήριο μέσα στο Matrix.

Οι πράκτορες προσπαθούν να αποσπάσουν πληροφορίες από τον Μορφέα σχετικά με τους κωδικούς πρόσβασης στον κεντρικό υπολογιστή της Zion, το τελευταίο καταφύγιο των ανθρώπων κάτω από την γη. Ο Νίο και η Τρίνιτυ επιστρέφουν στο Matrix και επιχειρούν είσοδο στο κτήριο για να διασώσουν τον ηγέτη τους. Ο Νίο βελτιώνει τις ικανότητες του και εξοικειώνεται περισσότερο με το Matrix, σε τέτοιο σημείο ώστε να μπορεί να αποφεύγει τις σφαίρες από έναν πράκτορα. Ο Μορφέας και η Τρίνιτυ χρησιμοποιούν ένα από τα ειδικά τηλέφωνα σε ένα σταθμό μετρό για να βγουν από το Matrix, αλλά πριν ο Νίο καταφέρει να φύγει, έρχεται αντιμέτωπος με τον πράκτορα Σμιθ, ο οποίος καταστρέφει το τηλέφωνο. Μην έχοντας άλλη επιλογή ο Νίο αντιμετωπίζει και τελικά νικά τον Σμιθ, αλλά φεύγει όταν ο πράκτορας καταλαμβάνει ένα άλλο σώμα.

Καθώς ο Νίο τρέχει μέσα στην πόλη και οι πράκτορες τον καταδιώκουν, στον πραγματικό κόσμο, μια μηχανή φρουρός πλησιάζει στο σκάφος «Ναβουχοδονόσορ». Τελικά, ο Νίο φθάνει σε μια έξοδο, αλλά πυροβολείται εξ-επαφής από τον πράκτορα Σμιθ που του είχε στήσει ενέδρα. Η Τρίνιτυ ψιθυρίζει στον Νίο ότι τον αγαπά, τον φιλά και η καρδιά του Neo αρχίζει πάλι να χτυπά. Ανασταίνεται μέσα στο Matrix και οι πράκτορες τον ξαναπυροβολούν, αλλά σηκώνοντας απλά το χέρι του σταματά τις σφαίρες τους στον αέρα. Ο Νίο βλέπει επιτέλους το Matrix όπως πραγματικά είναι, γραμμές πράσινου κώδικα ροής, γίνεται τελικά ο «εκλεκτός». Ο πράκτορας Σμιθ κάνει μια τελική προσπάθεια να επιτεθεί στον Νίο, αλλά τα χτυπήματά του εμποδίζονται άνετα πλέον, και έτσι τελικά ο Νίο τον καταστρέφει. Οι άλλοι δύο πράκτορες τρέπονται σε φυγή, και Neo επιστρέφει εγκαίρως στον πραγματικό κόσμο για να ενεργοποιήσουν ένα ηλεκτρομαγνητικό παλμό που θα κατέστρεφε το ρομπότ-φρουρό, που ήδη είχε εισχωρήσει στο σκάφος.

Ένας σύντομος επίλογος παρουσιάζει τον Νίο στον εικονικό κόσμο, να παραδίδει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα στους ανθρώπους που είναι ακόμη παγιδευμένοι στο Matrix.

Μορφέας (Laurence John Fishburne III): καπετάνιος του σκάφους Ναβουχοδονόσορ . Ο Μορφέας και το πλήρωμά του είναι μια ομάδα ελεύθερων ανθρώπων που «αποσυνδέθηκαν» από το Matrix και στρατολογήθηκαν στην αντίσταση ενάντια στις μηχανές. Μέσα στο Matrix είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν την κατανόηση της πραγματικότητας για να κάμψουν τους νόμους της φυσικής, εφόσον βρίσκονται μέσα σε μια προσομοίωση, αποκτώντας έτσι υπεράνθρωπες δυνατότητες που όμως έχουν κάποιο όριο. Ο Μορφέας πιστεύει ότι ο Νιο είναι ο «εκλεκτός», ένα άτομο που μπορεί να τελειώσει τον πόλεμο μέσω του απεριόριστου ελέγχου του πάνω στο Matrix.

Στην ελληνική μυθολογία με το όνομα Μορφέας (Μορφεύς, δηλαδή αυτός που δίνει μορφή, σχήμα) είναι γνωστός ένας από τους χίλιους γιους του Ύπνου ή ένας από τους αδελφούς του. Ο Μορφέας ήταν επιφορτισμένος με την «αποστολή» να παίρνει διάφορες ανθρώπινες μορφές με τις οποίες εμφανιζόταν στα όνειρα των ανθρώπων. Γενικότερα, ο Μορφέας θεωρήθηκε ως ο θεός των ονείρων, ιδίως στη ρωμαϊκή και στη μεταγενέστερη δυτική παράδοση. Αναφέρεται ότι ο Μορφέας, ως επικεφαλής, είχε ιδιαίτερη ευθύνη για τα όνειρα των βασιλιάδων και των ηρώων. Παριστάνεται με φτερούγες, που ήταν τόσο δυνατές και ανθεκτικές ώστε μπορούσαν να τον μεταφέρουν στα πέρατα της Γης.

……………..

Ο Ναβουχοδονόσορ Α΄, βασιλιάς της Βαβυλώνας (12ος αι. π.X.) απελευθέρωσε τη Βαβυλώνα από τους Ελαμίτες, οι οποίοι είχαν καταλάβει και λεηλατήσει την πόλη. Εκστράτευσε εναντίον της πρωτεύουσας των Ελαμιτών Σούσα, τους συνέτριψε, διέλυσε το κράτος τους κηρύσσοντας την πλήρη ανεξαρτησία της Βαβυλώνας. Την ίδια στιγμή επέστρεψε από τα Σούσα στην Βαβυλώνα όλα τα ιερά κειμήλια που είχαν λεηλατήσει οι Ελαμίτες, όπως η στήλη του Χαμουραμπί και το άγαλμα του Μαρδούκ. Έτσι, απέκτησε την φήμη εθνικού ήρωα. Το όνομά του σημαίνει «Θεέ Ναμπού προστάτευε τον πρωτότοκο γιο μου».

………………………

Τrinity (Τριάδα) (Carrie-Anne Moss): μέλος της ομάδας του Μορφέα. Τρέφει ερωτικά συναισθήματα για τον Νιο. Βάζει ως σκοπό της τη διάσωση του Νίο, τον οποίο και προστατεύει με κάθε τρόπο. Όταν ο Νίο τραυματίζεται θανάσιμα, η Τρίνιτυ του ψιθυρίζει ότι τον αγαπά, αρνείται να δεχτεί το θάνατό του και τον φιλά, με αποτέλεσμα την επάνοδό του στη ζωή.

Οι πράκτορες: Αποτελούν όργανα της τάξης/φύλακες του Matrix, με πολλαπλές ικανότητες (σωματικές και πνευματικές), θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αναβαθμισμένα ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη. Είναι σε θέση α) να καταλαμβάνουν όποιο σώμα είναι συνδεδεμένο με το σύστημα, β) να κλωνοποιούνται. Σκοπός τους είναι να αναζητούν και να εξουδετερώνουν οποιεσδήποτε απειλές εισέρχονται στην προσομοίωση του Matrix.

Agent (πράκτορας) Smith (Hugo Weaving): πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης, πράκτορας-φρουρός του Μάτριξ που καταδιώκει τους εισβολείς και επιδιώκει την καταστροφή της Ζάιον και των ανθρώπων, διότι δυνάμει μπορούν να επιφέρουν αστάθεια στην πραγματικότητα του Matrix καθώς και τυχόν επικίνδυνα προγράμματα που δεν εξυπηρετούν τον σκοπό της Μηχανικής Κολεκτίβας (Machine collective). Για τον σκοπό αυτόν, ο Smith έχει την ικανότητα να καταλαμβάνει (προσομοιώνεται) κάθε ανθρώπινο σώμα που είναι εντός του δικτύου του Matrix. Οι δυνατότητές του είναι τεράστιες (πέραν των φυσικών νόμων και της ανθρώπινης φύσης), αρκεί να μένει συνδεδεμένος (όταν αφαιρεί το ακουστικό του δεν μαθαίνει για την επίθεση στο κτίριο). Στο τέλος της ταινίας, ο Smith φαίνεται να εξουδετερώνεται/διαγράφεται από τον Νeο. Στις επόμενες όμως ταινίες ο Smith «απελευθερώνεται» από τον έλεγχο των μηχανημάτων, καθώς διαπιστώνει ότι μπορεί να διαγραφεί ως πρόγραμμα, γίνεται πρόγραμμα-αποστάτης και αυτό-αντιγράφεται ως ιός για Η/Υ. Αποκτά τη δυνατότητα να αντιγράφει τον εαυτό του σε άλλους εντός του Matrix και όχι απλώς να μπαίνει σε διαφορετικά δικτυωμένα σώματα.  Αντιγράφοντας τον εαυτό του σε άνθρωπο κατά τη διαδικασία της αποσύνδεσης από το Matrix, εισαγάγει τον εαυτό του στον έξω κόσμο και σε όποιο σώμα θέλει. Η πραγματική δύναμη του Smith προέρχεται από την ικανότητά του να απορροφά τις αναμνήσεις και τη δύναμη από τα θύματά του, με αποκορύφωμα την ίδια την μορφή του, όταν παλεύει τον Νίο στην τελική μάχη της σειράς Matrix.

Ομάδα 7. Θαυμάζοντας το ωραίο

1. Η κινηματογραφική ταινία πώς σας φάνηκε αισθητικά; Θεωρείτε ότι διαθέτει υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά (σενάριο, σκηνοθεσία, φωτογραφία, ήχο, εφέ, μονταζ κλπ) ή όχι; Μπορείτε να ανιχνεύσετε σ’ αυτά τα χαρακτηριστικά του μοντερνισμού; σ. 197-205
2. Οι σκηνοθέτες χρησιμοποιούν ποικίλα μέσα-σημεία (συμβολισμού, σχήματα-χρώματα, κίνηση κάμερας κλπ) προκειμένου να μορφοποιήσουν την αρχική τους ιδέα. Ως θεατές άλλα αντιλαμβανόμαστε κι άλλα όχι. Αυτό σε ποιον βαθμό επηρεάζει την αισθητική μας συγκίνηση; σ. 206-208 
3. Τελικά, η συγκεκριμένη ταινία ή γενικά ο κινηματογράφος είναι σημαντικός στη ζωή μας; Τι, για παράδειγμα, κερδίζει κάποιος από την ταινία «The Matrix»; σ. 217-219 

Ομάδα 6. Αξιολογώντας την πράξη

1. Ο πρωταγωνιστής, στην προσπάθεια να γνωρίσει την αλήθεια, αναλαμβάνει με όλες τους τις δυνάμεις τη σωτηρία της ανθρώπινης κοινωνίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ισχύει στην περίπτωσή του η κατηγορική προσταγή του I. Kant; Ποιες αρετές τον χαρακτηρίζουν; σ. 143-146
2. Μπορούμε να πούμε ότι ο Neo ήταν ένας πραγματικά ελεύθερος άνθρωπος ή ήταν προκαθορισμένο να λειτουργήσει έτσι ως «εκλεκτός», σύμφωνα με την προφητεία; σ. 154-155 
3. Η έννοια του κακού στην ταινία. Πώς προσδιορίζεται; Ποια είναι τα μέσα του; Κακοί είναι μόνο οι άλλοι;